.
07:07 PM - 07/08/2025
ئەدەبیاتی یەکێتی بەزمانی ئەوانی تر
ستران عەبدوڵڵا
ناساندنی ئەدەبیاتی یەکێتی وەک ناساندنێکی پوختی ئەدەبیاتی کوردایەتییە بۆ ئەوانی تر، کە لەڕێی وەرگێڕان و زۆر جاریش لەڕێی نووسینی راستەوخۆ بەو زمانانە، بزانن و تێبگەن داخۆ داخوازی و مافخوازی ئەم بزووتنەوەی کوردایەتییە لەیار و نەیاری چییە و چۆن بیری لێدەکاتەوە و چۆن کاری لەسەر دەکات؟
١
ناساندنی ئەدەبیاتی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان بە زمانەکانی تر، بەتایبەتی بە زمانەکانی عەرەبی و ئینگلیزی، بەشێکە لە تێکۆشانێکی سیاسیی و روناکبیریی و فیکریش، چونکە ئەم ئەرکە بەشێکە لە ناساندنی مەسەلەی کورد و کوردستان، نەخاسمە ئەگەر ئێمە رامان وابێ، کە یەکێتی باشترینەکانی بزووتنەوەی رزگاریخوازی گەلی کوردستانە لە رووی ئەندێشەی سیاسیی و دامەزراوەیی مەحکەمی فیکری و لەوەشدا ناهەق نین. باسەکە خودپەسەندی نییە، بەڵکو لەبەر ئەوەیە باوکە دامەزرێنەرەکانی یەکێتی هەر خۆیان رەوتە بزێو و چالاکەکەی ناو بزووتنەوەی کوردایەتی بوون، لە نووسین و داڕشتن و پوختەکردنی بیری (چییەتی مەسەلەی کورددا؟)
ناچاریشم بۆ روونکردنەوەی ئەم ئیدعایە ئاماژە بەوە بکەم، کە سەرەتاکانی ئەدەبیاتی کوردایەتی زۆر لە مێژە نین و تەمەن و تەجرەبەی ئەندێشمەندانی کوردایەتی لێکەوە نزیکن: رەفیق حیلمی، عەبدولرەحمانی زەبیحی، ئیبراهیم ئەحمەد، هەمزە عەبدوڵلا، زەید ئەحمەد عوسمان، عەلی عەبدوڵلا، ساڵح حەیدەری و دوای ئەوانیش مام جەلال، جەمال نەبەز، حیلمی عەلی شەریف و عەبدولرەحمان قاسملو و و ئینجا نەوشیروان مستەفا و دکتۆر مەحمود عوسمان و خوێندکارەکانی باڵی مەکتەبی سیاسیی و دواجار خوێندکارەکانی ئەدەبیاتیی شۆڕشی نوێی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، کە لەبەر زۆری ناوەکان و ترسی لۆمەی لە بیرکردنیان ناویان نابەم، ئەمانە پێداچوونەوەیەکن یارمەتی شرۆڤە و روانگەکەمان دەدات کە بۆچی پێمان وایە ئەوەی یەکێتی باشترینیانن.
٢
دیارە باوکی دامەزرێنەری ئەدەبیاتی یەکێتی، مام جەلال، هەم لە قۆناغی ئەندێشەی لاوی سەرەتای نووسینی و هەمیش لە قۆناغی راگوزەری باڵی مەکتەبی سیاسیی زۆری نووسی و زۆری بیرکردەوە و زۆریش چووە گفتوگۆ و شەڕی فیکرییەوە لەگەڵ مامۆستایانی پێشین و دۆستانی هاوفیکر و نەیارە فیکریی و سیاسییەکانی هاوچەرخی بوون. مام جەلال پێش دامەزراندنی یەکێتی کتێب و باسی تێرو تەسەلی لەسەر کوردایەتی و جۆرەکانی و رەنگ و رەگەکانی هەبوو، لە بواری دەمەتەقێ لەگەڵ نەتەوەییەکان، لەگەڵ کۆمۆنیست و چەپەکانی قسە و نووسینی جیاوازی زۆریان دەربارەی باسوخواسی کوردایەتی هەبوو. مام جەلال رەد و بەدەلی زیندووی بەرپا کردبوو، کە لەگەڵ هەندێک پشتیوان و لە هەندێکیش ناکۆک و روانگەی پێچەوانە بوو. سەرەنجام لە قۆناغی پێکهاتنی یەکێتیدا دامەزرێنەری سەرەکی یەکێتی ئەدەبیاتێکی مەحکەمی هەبوو لەسەر پرسی کوردایەتی و بە حوکمی پێگە و جێگەی لەناو یەکێتیدا ئەم ئەدەبیاتە رێگەی تایبەتی بۆ خۆی کردەوە، کە ئەدگاری تۆکمەی هەبێت لەسەر هەموو رەهەندەکانی بە جۆرێک خوێندکارەکانی مەکتەبی فیکری یەکێتی خەزینێکی زۆری ئەزموونیان لە بەردەست بوو و بەو خەزینەشەوە توانیان لەناو فەزای کراوەی یەکێتیدا بنووسن و بیربکەنەوە و شتی نوێش بڵێن .
بۆیە، بە گوێرەی ئەم گێڕانەوەیە، ناساندنی ئەدەبیاتی یەکێتی وەک ناساندنێکی پوختی ئەدەبیاتی کوردایەتییە بۆ ئەوانی تر، کە لەڕێی وەرگێڕان و زۆر جاریش لەڕێی نووسینی راستەوخۆ بەو زمانانە، بزانن و تێبگەن داخۆ داخوازی و مافخوازی ئەم بزووتنەوەی کوردایەتییە لەیار و نەیاری چییە و چۆن بیری لێدەکاتەوە و چۆن کاری لەسەر دەکات؟
٣
هەڵبەتە جەخت کردنەوە لەسەر زمانی عەرەبی و زمانی ئینگلیزی پیشاندانی ئەولەویەتە بە گوێرەی قۆناغبەندی و روانگەیەکی راست و راستەوخۆیە بەو ئیعتبارەی یەکێتی حزبێکی کوردستانییە لە چوارچێوەی پڕۆسەی سیاسی عیراقدا خەبات دەکات (جاران لە روانگەی خەبات دژی رژێمی بەعس و ئێستا لەناو ململانێی پڕۆسەی دەستوری عیراقی فیدڕاڵدا، کە زیاد لەڕایەڵێک بە عیراقەوە گرێیان داوە.) بەڵام یەکێتی وەک حزبێکی کوردستانییە و چەقی خەباتی رووی لە بەغدایە، لە هەمانکاتدا روانگەی بۆ پرسی کورد لە بەشەکانی تری کوردستانیش هەیە. بۆیە زمانی ئینگلیزی وەک زمانێکی جیهانیی گرنگە بۆ ناسین و وەرگێڕانی ئەدەبیاتی یەکێتی تا دونیا گشتی بزانێت یەکێتی چی دەڵێ و چۆن بیر دەکاتەوە؟ هەڵبەتە بۆ دوور مەودا زمانی تریش گرنگن، لە پێشیانەوە زمانەکانی تورکی و فارسییش کە دوو بەشی گرنگی کوردستانی گرێدراوی تورکیا و ئێرانن.
لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان شەیری بکە
