.
11:00 AM - 13/02/2018
مەلا بەختیار: یانزە ساڵ بەسە بۆ ئەوەی تێبگەین، حكومەتی عیراق هەتا ئێستا دەستی بە دەستی پێكردووین
هەلومەرج و ئەركە سیاسی و دەستورییەكانی ئەمڕۆی كوردستان، ناونیشانی ئەو ئێوارە كۆڕە بوو، كە لەشاری كۆیە و لەهۆڵی سەرۆكایەتی زانكۆی كۆیە، بۆ مەلا بەختیار، لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی، لەچوارچێوەی بەرنامەی گەشتەكەیدا، بۆ كۆیە‌و بەئامادەبوونی سەرۆكایەتی‌و مامۆستایان‌و ژمارەیەكی بەرچاو لەخوێندكاران‌و كادرانی یەكێتی، بەڕێوەچوو.
بەپێناسەكردنی ئاڵۆزی هەلومەرجی ئەمڕۆی ناوچەكە و هەبوونی لایەنی گەش و خامۆش، هەبوونی مەترسی و هەڵكەوتە، كۆڕەكەی دەستپێكرد و ئاماژەی بۆ ئەوەكرد: كوردیش بەجوانی وردی كردۆتەوە، كە دەڵێت: هەل و مەرج! و وتی: ئێستا ئێمەش لە هەل و مەرجداین! هەلێك هاتۆتە پێشەوە، لەدنیا، لە رۆژهەڵات و لەدەوروبەریشمان، هەم لەعیراق و هەم لەكوردستان و وتیشی: ئەم هەلە هەر چۆنێك لێك بدەینەوە، ئەركی قورسەو ئاڵۆزی تێدایە، پێویستی بە بڕیارو بەرنامەیەو تواناشی پێویستە و مەرجەكانیشی دیارە. چونكە هیچ كاتێك هەل هەر لەخۆڕا ناڕەخسێت‌و تێببەڕێت، بەبێ ئەوەی بیقۆزیتەوە‌و تەئكیدیكردەوە: هەر كاتێك ویستت هەل بقۆزیتەوە، بێگومان دەبێ مەرجەكانی قۆزتنەوەت هەبێت، ئەگەرنا هەل زۆر هەڵدەكەوێت، بەڵام دەڕوات. چونكە لەمێژوودا هەلی زۆر جوان رەخساوە‌و فەوتاوە. بەڵام ئێستا دەبێ چی بكەین لەبەرامبەر هەل و مەرجی سیاسی و دەستوریی‌و ئەركەكانمان چین؟
لەو پێودانگەوە، لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی یەكێتیی، هەلومەرجەكەی لێكدایەوەو لەچوارچێوەشیدا ئاماژەی بۆ ئەوەكرد: ئەم هەلومەرجەی لەناوچەكە رویداوە، لەخۆڕا سەریهەڵنەداوەو بێگومان پێشینەكی هەیە، ئەویش پێشینەی سیاسی، ئابوری، كۆمەڵایەتی، دەسەڵاتدارێتی‌و هێزەكانی ئۆپۆزسیۆنی هەیە و ئایدلۆجییەت، فەلسەفە، دین و مەزهەبی تێدا بووەو هەموو كایەكانیش، لەرابردوودا كایەی خۆیان كردووە، تا گەیشتۆتە ئەوەی ئێستا، كە هەلومەرج لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، لەناوچەكەو لەدەروبەریشمان، هەلومەرجێكە كە وەك تابلۆیەكی سوریالی لێهاتووە (سوریالی، یەكێكە لەقوتابخانەكانی هونەری شێوەكاری بان ریالیزم)، ئەوەتا دەبینین سوریا، لیبیا، یەمەن شێواون و لوبنانیش، لەرۆخی دۆخی شەڕێكی مەترسیداردایەو شیعەو سوننەش، لەتەقینەوەدان! میسر، ئەو هەڵمەتە عەسكەرییەی لەسێ رۆژی رابردوودا، لەسینا ئەنجامیداوە، تەنها لەبەرامبەر ئیسرائیلدا لەساڵی (1973)دا هەڵمەتی وەها فراوانی كردووە. تەنانەت مەغریبی عەرەبی‌و كێشەكانی ئەمازیغییەكان‌و پۆلیساریۆ دیسانەوە هەموویان دێنەە سەر شانۆ و روو لەتەقینەوە دەكەن‌و وتی: دواهەمین سیناریۆش، كە هەموو زومەكانی دنیای لەسەرە، عەفرینە! كە ئەویش لەخۆیەوە سەریهەڵنەداوە. كۆبانێش لەخۆیەوە سەریهەڵنەدا، یەكەمین شەڕیش، كە شەڕی سەری كانی بوو، كە تیایدا بۆ یەكەمینجار رۆژئاواییەكانی كوردستان، توانیان هێزو توانای عەسكەری خۆیان، ئیرادەو خۆڕاگری خۆیان بسەلمێنن، لە شەڕی سەری سەركانییەوە بۆ كۆبانێ بوو، كە تیایدا سەركەوتن‌و لەشەڕی كۆبانێشەوە، شەڕی عەفرین رویداوە.
مەلا بەختیار، ئاماژەشی بەوەكرد: ئەم شەڕانەو ئەم هێزانە، لەرۆژئاوا بۆ دروست بووە؟ لەخۆیەوە دروست بووە؟ كورد هار بووە چەكی هەڵگرتووە؟ ئایا هیچ میللەتێك پێیخۆش دەبێ قوربانی بدات، بەبێ ئەوەی ستراتیج‌و بەرنامەیەكی هەبێ! بەبێگومان تۆ كە لەوڵاتێكدا دەژی هەر لەسایكس پیكۆوە، بەزۆری زۆرداری، بەشەكانی كوردستانیان كە بەم وڵاتانەوە بەستۆتەوە‌و لەرۆژئاوی كوردستان بەتایبەتی، شوناسێكیان نییە تەنانەت بۆ ئەوەی بشڵێن: ئێمە سوریاین! كە سەد ساڵە زوخاویان دەكرێ بەقوڕگدا و وەكو هاووڵاتییەكی ئاسایی قبوڵیان ناكەن، نەك مافی سیاسیان بدەنێ. بۆیە عەفرین، پێشتریش كۆبانێ و سەری كانی، هەموو ئەو شەڕانەی لەو ناوچانە كراون، بێگومان رەگ‌و ریشەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو هەلومەرجەی لەناوچەكە لەسەدساڵی رابردووكە لەدوای سایكس پیكۆ سەپێنراوەتە سەرمان.
لەبەشێكی تری كۆڕەكەیدا، مەلا بەختیار، ئاماژەی بۆ ئەوەكرد: كە هیچ كام لەدەوڵاتانی دەوروبەر‌و دەوڵەتانی سەرمایەداری یان كۆڵۆنیاڵیستی، داننانێن بەوەی كە لەمێژوودا شكستیان خواردووە! چونكە سایكس پیكۆیان سەرینەگرت. سیڤر بەتاڵكرایەوەو لۆزانیان هێنا، ئەویش دیزە بەدەرخۆنە كراو كۆتایی هات. هەروەك حكومەتی مەلیكی هات‌و شكستیخوارد، كەمالیستی، شاهەنشایی‌و ئینگلیز و فەرەنساش هاتن و شكستیانخوارد، ئەمریكاش لەدۆخێكی نالەباردایەو ئەوەش روسیایە، كە بەئەجێندایەكی عەسكەری، ئەمنی‌و ئابورییەوە هاتووە، چونكە روسیا هەر لەسەردەمی قەیسەرەوە خەونی بەوەوە دیوە، كە لەسەر رۆخی ئاوە گەرمەكاندا، پێگەیەكی هەبێ. چونكە نە بەسیاسەت، نە بەجەنگی ساردو نە بە یەكێتیی سۆڤییەت، نە لەسەردەمی قەیسەرو گۆرباجۆڤ نەیبووەو ئێستا لەسەردەمی پوتین، بەهێزەوە هاتووەو وتی: بەڵام بەداخەوە، هیچكام لەم دەوڵەتانە ئازایەتی ئەوەیان تێدا نەبووە، كە بڵێن: پرۆژەكانمان، چ پرۆژەی دەسەڵاتدارێتی، دەستوری، ئیدارەدانی وڵاتەكانیان، فەلسەفەی حوكمڕانی‌و ئابوریان، شكستیخواردووە! بەپێچەوانەوە لەسەر هەڵەكانیان بەردەوامن‌و ستراتیجێكیش نییە، بەناوی ستراتیجی چارەسەری دیموكراسی كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست‌و گۆڕینی دەستوری ئەم وڵاتانە، لەدەستورێكی دواكەوتووی دیكتاتۆر پارێزەوە بۆ دەستورێك كە لەگەڵ ئەم سەردەمە بگونجێ!
ماف‌و ئازادییەكانی تاك، دادپەروەریی‌و یەكسانی ژن‌و پیاو، لەسەردەمی جیهانگیریدا، گەڕانەوە بۆ سەردەمی دواكەوتویی‌و جەهالەت، بەشێكی تری بابەتی كۆڕەكەی لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی بوو، كە تیایدا ئاماژەی بۆ ئەوەكرد: چ لەڕووی سیاسی‌و لەڕووی حوكمڕانییەوە، چ لەڕووی دەستوریی و یاساییەوە، چ لەڕووی كۆمەڵایەتی و كەلتورەوە، قبوڵكردنی مرۆڤ لەلایەن یەكترەوە، ئەم وڵاتانە‌و پرۆژەكانیشیان شكستیانخواردووە.
وتیشی: ئێمەی كورد تێوەگلاوین، بەم دۆخە نالەبارەی كە لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا حاكمەو رایگەیاند: ئەم دۆخە بۆ كورد، تەنها یەك رێگە لەبەردەمماندایە، ئەویش ئەوەیە مقاوەمەت بكەین! ئەگەرنا سواڵی دیموكراسی ناكرێت‌و مەحاڵیشە سواڵ لەهێزێكی سواَلكەر بكرێت، كە بۆ خۆی، خێری دیموكراسی پێدەشێت، لەبەر ئەوەیە سواڵ لەسواڵكەر ناكرێت. بۆیە وەكو كورد، لەهەلومەرجێكی ئاواداین، كە هەلومەرجێكی ئێجگار سەختەو تەنها رێگەیەك كە لەبەردەمماندایە، بەرگرییەو رایگەیاند: مقاوەمەت بۆ كورد، بووە بەپیرۆزی.
تەئكیدشیكردەوە: كە: ئەركی سیاسی كورد لەهەلومەرجێكی ئاوادا، كە پێویستە حزبە سیاسییەكانمان هۆشیارتربن‌و دەرسی گەورە لەمێژوو وەربگرن‌و كەمتر لەناوخۆماندا توشی ناكۆییەكان بین و وتی: ئەم ناكۆكییانە، لەناو هێزەكانی كوردایەتیدا مەترسیدارە. بەداخیشەوە كە لایەنی كەمی، لەناو هێزەكانی بەشەكانی كوردستاندا رێككەوتنێك نییەو تەنانەت لەرۆژئاوا، هێز هەیە، وەكو دوژمن بەرامبەر پەیەدە وەستاوەتەوە، لەكاتێكدا رۆژ نییە پەیەدە خوێن نەڕێژێت!
تەئكیدیشیكردەوە: ئەم مەرجە كە بەسەرماندا هاتووە، دەگوزەرێت‌و تێدەپەڕێت، هیچ گەلێك بەقەدەر كورد، ئەزمونی لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا نییەو بەداخەوە ئەو ئەزمونانەشی كە هەیە، وەكو پێویست لەهیچ بەشێكی كوردستان، دەرسی مێژووی لێوەرناگیراوە، بۆیە ئەركە سیاسییەكانمان، وەكو پێویست راناپەڕێنین. لەپێَشمەرگایەتی‌و شەڕدا زۆر ئازاین، بەڵام بڕیاری سیاسی هاوبەش، كوردی دووچاری گیروگازی گەورە گەورە كردووە.
راشگەیاند: مەرجی یەكەمی ئەوەی كە حكومەتی عیراقی، بتوانێت مافەكانمان بدات، ئەوەیە كە دەبوو یەك لیستی هاوبەشەمان هەبێت بۆ هەڵبژاردنەكانی عیراق، كەچی ئەمجارە لەهەموو جارەكانی تر خراپتر، سێ هێزی كوردستانی بەناوی ئیئتلافی (الوگن) لەبەغداد خۆیان تۆماركردووەو ریزی یەكگرتووی كوردستانیان ئاڵۆزاندووە‌و ئەو ئومێدە لەباربرا، كە بەیەكگرتووی بچینە بەغداد‌و وتی: ئێستا لەقۆناغێكی نوێی سیاسیداین، كە ئەم قۆناغە لەدوای ریفراندۆمەوە دەستپێدەكات. كە لەریفراندۆمدا هەم ئێمە نەمانتوانی سەركەوتنێكی ستراتیجی بەدەستبهێنین، هەم حكومەتی عیراقی و دەریشكەوت، كە حكومەتێكە تەنانەت ئەگەر ریفراندۆمیش وازلێبهێنین، نایەوێ چارەسەری كێشەكانی دەستوریی، ئابوری و سیاسیمان لەگەڵدا بكات. لەكاتێكدا دەبێ ئەو پرسیارەش بكەین، ئایا كێشەكانی ئێمە لەگەڵ بەغداد، كێشەكانی دوای ریفراندۆمە؟! بەڵكو كێشەكانی ئێمە راستەوخۆ لەدوای نوسینەوەی دەستور دەستپێدەكات، كە عیراق مادەو بڕگەكانی دەستور جێبەجێی ناكات، لەناویاندا بڕگەو مادەی (140) كە بڕیاربوو لەماوەی چوارساڵدا هەموو بڕگەكانی جێبەجێ بكرێت! بۆ جێبەجێی نەكرد؟ بۆ ئەوە جێبەجێی نەكرد، تا فرسەتی دەستبكەوێت، كە چۆن پەلاماری كەركوك بدات! و یانزە ساڵیش بەسە بۆ ئەوەی تێبگەین، حكومەتی عیراق هەتا ئێستا دەستیبەدەستی پێكردووین.
راشیگەیاند: ئەم جورئەتەی حكومەتی عیراق، جورئەتی دەسەڵات نییە، بەڵكو جورئەتی رەنگدانەوەی عەقڵیەتی تائیفەگەرییە بۆ حوكمڕانی لەعیراقدا‌و لەو روانگەیەشەوە جەختیكردەوە: زۆر گرنگە، پێش هەموو شتێك دنیابینی خۆمان بەرامبەر شوناسی دەسەڵاتدارێتی عیراق رۆشن بكەین‌و ئەم شوناسەش كە رۆشن دەكەینەوە، تەنها بۆ ئەوەنییە لەڕووی تیۆرییەوە، لەڕووی فەلسەفەی دەسەڵاتدارێتییەوە رۆشنی بكەینەوە، بەڵكو بەئەزمون‌و تاقیكردنەوەكانی بەردەستمان هەڵیبسەنگێنین، كە چۆن بڕیار لەسەر ئەم شوناسە بدەین.
وتیشی: قۆناغێكی نوێی سیاسی لەبەردەمماندایەو دەبێ ئەم قۆناغە، تێبپەڕێنین و بەرنامەی تازەو سیاسەتی تازەمان هەبێت و هەڵبژاردنیش بەهەموو هێزی خۆمان لەگەڵیبین و لەناو هەڵبژاردنیشدا یەكێك لەئامانجە سەرەكییەكانمان ئەوەبێ كە حكومەتی عیراق، پیلانەكانی بەسەرماندا سەرنەكەوێ! بۆیە دەبێ پێداگیری لەسەر دەستور بكەین‌و بەشێكیش لەسیاسەتی هەڵبژاردنمان‌و بەشێك لەململانێكانی ئێمە، بەشێكیش لەسیاسەتی دیپلۆماسی ئێمە ئەوەبێ، كە دەبێ شەڕ لەسەر دەستور بكەینەوە.
مەلا بەختیار، ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: كە نابێ روداوەكانی (16) ئۆكتۆبەرو دوای ئەویش، كۆڵمان پێبدات، ئەگەرچی جەنگێكی دەروونی فراوانمان لەبەغداد، لەكوردستان‌و لەناوچەكەشەوە بەرامبەر دەكرێت، بەڵام مەترسیدارە میللەت كۆڵبدات! بۆیە نابێ بهێڵین دەروونمان داگیر بكەن. چونكە بەدرێژایی مێژوو داگیركەران نەیانتوانیوە، دەروون‌و ئیرادەمان داگیر بكەن و هەر لەو بڕوایەوە وتی: تەنانەت ئێستا، توركیاش باش ئەو راستییە دەزانێت، ئەگەر ئەم هەلە بەپێی مەرجی راپەڕاندنی ئەركەكانی بقۆزێتەوە، وەرچەرخان لەناوچەكە روودەدات‌و سیاسەتی سەد ساڵەی كەمالیستی و ناسیونالیستی توركی، كۆتایی پێدێت! بۆیە بەهەموو هێزی عەسكەریی خۆیەوە، دابەزیوتە شەڕ بۆ شارێك كە ناوی عەفرینە. تەئكیدیشیكردەوە: عەفرین و رۆژئاواییەكانش لەو حەقیقەتە تێگەیشتوون، كە ئەم هەلومەرجە، تەنها بەشەڕ و بەرەنگاری قارەمانانە، دەتوانن هاوكێشەكان بگۆڕن‌و وتی: بەسیاسەت و بە بەرەنگاری، پێشەنگی خەباتی نەتەوەین لەكوردستانداو ئەگەر لەهەڵبژاردن بتوانین سەركەوتن بەدەستبهێنین و مەرجەكانی خۆمان لەبەغداد بەدیبهێنین، بەدڵنیاییەوە سەركەوتنی سیاسی یارمەتیدەرێكی گەورە دەبێ بۆ ئەوەی بتوانین پشتیوانی نێودەوڵەتی بۆ كورد فراوان بكەین. ئەگەر لەعەفرینیش سەركەوتنی عەسكەری بەدەستبهێنین، بەدڵناییەوە، ئەو سەركەوتنە هاوكێشەكانی سوریا‌و هاوكێشەكانی دانوستاندنی جنێف دەگۆڕێت‌و دۆخێكی سیاسی نوێ لەسەر ئاستی سوریا‌و رۆژئاوای كوردستان بەدیدەهێنێت.
راشیگەیاند: ئەم ساڵ، لەناوچەكەدا چارەنووسی ئێمە جارێكی تر دەنوسرێتەوە، ئەمجارەیان دەوڵەتە گەورەكان ناینوسن، وڵاتانی هەرێمایەتی ناتوانن بیسەپێنن، چارەنوسی ئەمجارەیان دەوڵەتە گەورەكان‌و هەرێمایەتییەكان‌و نەتەوەكەی ئێمەش، لەناو هاوكێشەكەداین.
وتیشی: لەدوای روودوەكانی شانزەی ئۆكتۆبەر، كە عیراق چەند ساڵێك بوو خۆی بۆ ئەوە هەڵگرتبوو پەلاماری كەركوك بدات‌و حەشدو سوپای بۆ بنێرێت، ناردی! دەوڵەتی توركیا لەباكوری كوردستان، هەموو هێزی خۆی خستەكار پەكەكە لەناوبەرێت، پێی نەكرا! كەچی ئەمجارە دەیانەوێت لەپشتەوە پەلاماریان بدەن‌و ئینجا بێن بۆ شەنگال و پاشان وردە وردە گەمارۆیان بدەن و هیچ بەدووری مەزانن ئەگەر لەعەفرین و شەنگال سەركەوتن بەدەستبهێنن، شەڕێكی خوێناوی لەقەندیل و لەگارەش رووبدات! كە ئەمەش بەشێكە لەئەجێندای میلیتاریستی دەوڵەتی توركیا. كەدەیەوێ پارو پارو بمانخوات‌و وتی: ئێستا ناڵێین هەر شاخەكان دۆستمانن، كە ئەم دەستەواژەیە هەتاڕادەیەك لەمێژوودا كۆتایی هات، بەڵام تەنها لەناو نیشتمانی خۆمان، تەنها لەناو سەنگەری خۆمان، تەنها بەیەكڕیزی هێزەكان، تەنها بەهۆشیارییەكی نەتەوەیی لەم سەردەمەدا دەتوانین نەهێڵین پیلانەكانی سەد ساڵی رابردوو، دووبارەو سێ بارەو چوار بارە ببێتەوە لەسەرمان‌و وتی: ئەم ئەركانە، لەباشورو رۆژئاوای كوردستانیشدا، تەنها ئەركی دەسەڵاتی سیاسی نییە، تەنها ئەركی حكومەتی هەرێم نییە، بەڵكو ئەركی هەموو هاووڵاتییەكی كوردستانییە لێی تێبگەین، سەرەڕای ئەوەی لەناو خۆمان رەخنەمان زۆرە، كە هەقن! بەڵام لەدەرەوەی خۆمان دوژمنمان هەیە، پیلان و هەوڵی لەناوبردنمان هەیە، بۆیە رەخنەكان لەخانەی خۆی دەگرین و بەرگرییەكەش لەسەنگەرە فراوانەكان، چ سیاسی، دەستوریی و چ عەسكەری دەكەین. بێگومان ئەمجارە ئەگەر لەم میحنەتە رزگارمان ببێت و سەركەوین، هاوكێشەكان بگۆڕین بەهەڵبژاردن، بەدانوستاندن، بە پشتیوانی نێودەوڵەتی بێ‌‌و لەعەفرینیش سەركەوتن بەدیبێت، دیدی وڵاتە گەورەكان بەرامبەر بەكورد دەگۆڕێت‌و حكومەتی عیراقیش ناتوانێ لەمە زیاتر عەقڵییەتی تایەفەگەری بسەپێنێ و دەستور فەرامۆش بكات. دڵنیابن تەنها بەو سەركەوتنە عەسكەریی و سیاسییەی بەڕێوەیە، كە هەرخۆمان دەتوانین بەدەستیبهێنین، زۆر هاوكێشە دەگۆڕین‌و تەنانەت مەترسیەكانیش ناهێڵین و كێشەكانیش مایەی چارەسەرن. هەروەك بەسڵاو ناردن، بۆ هەموو ئەو كیژۆڵەو شەڕەڤانە قارەمانانەی كە ئێستا سەری خۆیان و رۆژئاوا، سەری هەموو كوردێك و ئازادیخوازێك بەرزتر دەكەنەوە، كۆتایی بەكۆڕەكەی هێنا.
لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان شەیری بکە
