.

08:28 PM - 26/01/2020

قسەیەكی تر لەسەر قەیرانی خوێندنەوە
 هەڵگورد جەلال
هەمیشە قسەگەلێكی زۆر و مشتومڕێكی زۆر هەیە لەسەر ئەوەی كێ خوێندەوارە و كێ نەخوێندەوارە، ئایا پێوەرەكانی خوێندەواری و نەخوێندەواری چییە؟ بوونی بڕوانامەیەكی خوێندن و زانینی نووسین و خوێندنەوە، بەسە بۆ ئەوەی ببینە كەسێكی خوێندەوار و گەلێكی خوێندەوار؟
لەكۆتایی هەفتەی رابردوودا، هاوڕێی ئازیزم (د.هەڤاڵ ئەبوبەكر) پارێزگاری سلێمانی، پشت بەست بەئامارە رەسمییەمانی بەڕێوەبەرایەتی ئاماری سلێمانی ئاشكرایكرد كە رێژەی (99.%)ی دانیشتووانی پارێزگای سلێمانی خوێندەوارن، ئەمە جێی دڵخۆشییە و مایەی ئومێدە، بەڵام كاتێك كتێبی (جیهانی خوێندنەوە)ی (ئارام سدیق)م تەواوكرد، تووشی جۆرێك لەپەشۆكاوی بووم، بەوەی سەرەڕای خوێندەواریمان، بەڵام ئاستی خوێندنەوەو هۆشیاری و حەزمان بۆ زانین و مەعریفە لەئاستێكی زۆر خراپ و مەترسیداردایە.
دەمەوێت لێرەوە، قسەیەكی تر لەسەر قەیرانی خوێندنەوە بكەم لەم شارە بەگشتی و هەرێمی كوردستان بەتایبەتی، بەگەڕانەوە بۆ چەند دەیەیەك پێش ئێستا، جیاوازییەكی زۆر لەرێژەی خوێندنەوەو خوێندەواریدا لەسلێمانی بەدی دەكرێت، رەنگە لەنەوەدەكانی سەدەی رابردوو هەروەها دەیەی یەكەمی ئەم سەدەیەدا، رێژەی خوێندەواربوون و زانینی نووسین و خوێندنەوە كەم بووبێت، بەڵام رێژەی خوێندنەوەو گەڕان بەدوای كتێب و دیالۆگی مەعریفەدا، لەئاستێكی زۆر باش و بەرزو باڵادابوو، بەڵگەش بۆ ئەوە، سەرەڕای خراپی دۆخی دارایی تاك، خراپی و كوالیتی بەرگ و چاپی كتێب، گرانی نرخی كتێب، بەڵام هێشتا تیراژی چاپی كتێب و كڕینی كتێب و ئیستیعارە و خوێندنەوەی كتێب لەئاستێكی زۆر باشدابوو.
كەچی لەئێستادا، كە هەم رێژەی خوێندەواری و زانینی نووسین و خوێندنەوە زۆر بەرزەو هەمیش دەزگای چاپ زۆر و نرخی كتێب كەم و بەرگ و كوالیتی چاپی كتێب زۆر باشە، بەڵام رێژەی خوێندنەوەی كتێب و فرۆشی كتێب لەئاستێكی زۆر  زۆر خراپدایە، بەپێی ئەوەی من بەردەستم كەوتبێت، كتێبی هەندێك نووسەری لێ دەرچێت، تیراژی زۆرینەی كتێبەكان لەخوار 500 دانەوەیە، كەچی هێشتا زۆرینەیان لەكۆگا و رەفەكاندا دەمێننەوەو بە هەراج دەفرۆشرێن.
لێرەو لەوێ‌، قسەی زۆر لەسەر ئەم هۆكارانە كراوە، من نامەوێت جارێكی تر باسی ئەو هۆكارانە بكەمەوە، بەڵكو خواستمە ئیزافەیەك بۆ سەر هۆكارەكان بكەم و بەشداربم لەو دیالۆگەی بەلاوازی لەئارادایە، لەسەر چۆنیەتی چالاككردنەوە و بەكلتوركردنی خوێندنەوە لەم شارەدا.
سلێمانی، هەم پایتەختی رۆشنبیرییە، هەم یەكێكیشە لەشارە داهێنەرەكانی دونیا لەبواری ئەدەبدا، هەمیش خاوەنی باكگراوندێكی گەورەیە لەجوڵە و بزاوتی رۆشنبیری و رووناكبیری و هەڵكەوتنی شاعیر و نووسەر و روناكبیری جددی و گەورەدا، بەڵام هێشتا نەتوانراوە، سلێمانی و شارەكانی تری هەرێمی كوردستان، لەو ئاستەدا بن كە رێژەی خوێندنەوە و گەڕان بەدوای كتێبدا، بوبێتە نەریت و سیمایەكی دیاری هاووڵاتییەكانی.
چەندین دەزگای چاپ و ناوەندی بڵاوكردنەوەی كتێب لەم شارەو شارەكانی تریش هەیە، بەڵام (هەندێكیان) هێندەی سەرقاڵ و لەخەمی دەستكەوتە ماددییەكەیدان، هێندەی ئەوە لەخەمی كوالێتی و ناوەڕۆكی ئەو كتێبانەدا نین كە بڵاوی دەكەنەوەو دەیخەنە بازاڕ و كتێبخانەكانەوە، بۆیە منیش بەهەمان شێوەی زۆرێك لەهاوڕێكانی ترم كە لە سەر ئەم بابەتە قسەیان كردووە، لایەنگری سانسۆری كوالێتی كتێبەكانم، نەك كوالێتی ئازادیی بیركردنەوە و ئازادیی رادەربڕین، هێندەی ئاگاداریشبم ئێستا لەلایەن (بەڕێوەبەرایەتی  راگەیاندن و چاپ و بڵاوكردنەوەی سلێمانی) و (بەڕێوەبەرایەتی كتێبخانەی گشتی سلێمانی)ییەوە، رێكارێكی نوێ گیراوەتەبەر، بۆ ئەوەی رێگە لە نەزیفی دەرچواندن و بڵاوكردنەوەی كتێب بگیرێت و بەهای راستەقینە بۆ كتێب و بۆ نووسەرەكانیان بگەڕێندرێتەوە، هەرچەندە پێدەچێت ئەم رێكارانە كەمێك لەشێوەی سانسۆردا بێت، بەڵام راستییەكەی سانسۆرە لەسەر بابەت و ناوەڕۆكی خراپ، نەك بابەت و ناوەڕۆكی تەندروست و گونجاو، پیۆیستە ئێمەی نووسەران و خوێنەرانیش هەم پشتیوانییان بكەین، هەم هاوكاریشیان بین لەخستنە سەر رێچكەی دروستی كارەكە.
(ئارام سدیق)، لەكتێبە نوێیەكەیدا (جیهانی خوێندنەوە)، كە لە لایەن ناوەندی رۆشنبیری رەهەندەوە چاپ و بڵاوكراوەتەوە، ئاماژەی بەدیاردەیەكی سەیر كردووە، ئەوانیش خوێنەری ساختەیە، كە تەنها رووكەشیانە مامەڵە لەگەڵ كتێبدا دەكات و دوور و نزیك پەیوەندی لەگەڵ ناوەڕۆكی ئەو كتێبانەدا نیە و نەیخوێندونەتەوە كە كڕیوونی یان هەڵپەی بەدەستهێنانیانی بووە، ئەوەی (ئارام) باسی كردووە، راستییەكی تاڵە و دەبێت مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، پێم وایە زۆرینەی ئەم خوێنەرە ساختەیە، دەچنە نێو ئەو ئاماری خوێندەوارانەوە كە لە لایەن هاوڕێم (هەڤاڵ ئەبوبەكر)ەوە بڵاوكرایەوە، بوونی رێژەیەكی زۆر لەخوێنەری ساختە، بۆتە مایەی شاردنەوەی ئەو كەمینەی خوێنەرە راستی و جدییەشی كە لێرە و لەوێ‌ بوونیان هەیە و دەبینرێن، ژووری كەم بەڕێوەبەر هەیە، كتێبخانەی قەشەنگ و كتێبی زۆری تێدا نەبێت، بەڵام تەنها بۆ رووكەشە و ناخوێندرێنەوە، كەم پەرلەمانتار و سەركردەی سیاسی هەیە، كتێبێك یان دوان لەئۆتۆمۆبێلەكەیدا نەبێت، بەڵام بەداخەوە جگە لەسەیركردنی بەرگەكەی، كەمیان سەیری ناوەڕۆكەكەیان كردووە و خوێندویاننەتەوە، لەزۆرینەی ماڵەكانیشدا كتێبخانەیەك هەیە، بەڵام تەنها كتێبی موجەلەدی بەرگ جوانیان تیادا ریز كردووە و هیچی تر.
بیریشمان نەچێت لەپاڵ بوونی خوێنەری ساختەدا، شتێكیش هەیە بەناوی نووسەری ساختە، بەوەی هێندەی سەرقاڵی ماركیتینە بۆ نووسین و وێنەكانی خۆی، نیو هێندەی ئەوە سەرقاڵ نیە  بەنووسینی جددی و خوێندنەوەی جددی تر لەبارەی كتێبەكانییەوە.
 
دەكرێت، ئەم هەڵمەتە سست و لاوازەی ئێستا لەچەند ناوچەیەكی كوردستان بۆ بەكلتوركردنی خوێندنەوە دەستیپێكردووە، بكرێتە پرۆژەی جددی و نیشتمانی و خودی وەزارەتی رۆشنبیری و وەزارەتەكانی پەروەردە و خوێندنی باڵا سەرپەرشتی بكەن، چونكە ناكرێت ساڵانە پارەیەكی زۆری وەزارەتی رۆشنبیری بۆ چاپكردنی كتێب بڕوات، بەڵام رێژەی خوێنەر ساڵ لەدوای ساڵ لەكەمبوونەوە و پاشەكشەدا بێت،
(ئارام)ی هاوڕێم، باسیشی لەرۆڵی میدیاكردووە، من تەئیدی بەشێكی رەخنەكانی دەكەم بەوەی زۆرینەی میدیاكان وەك پێویست بایەخیان بەنووسەر و كتێب و ناساندنی كتێب نەداوە، بەڵام لێرەوە ئەزمونی (گەلی كوردستان) باس دەكەم، بەوەی هەر رۆژە نمایشی كتێبێك دەكرێت و هەفتانەش ریكلام بۆ نوێترین چاپكراوەكان دەكرێت و بەبەردەوامیش نووسەران و ئەدیبان و شاعیران بانگهێشتی كەناڵەكە دەكرێن و لە سەر بەرهەم و چاپكراوەكانیان گفتووگۆ دەكەن، راستە رەنگە ئەوە لەتموحی زۆرینەماندا نەبێت، بەڵام لەئێستادا تواناكان هەر ئەوەندە دێن بەدەستەوە، هێندەشی من ئاگام لێ بێت (ساڵۆنی كوردستانی نوێ‌) هەفتەی چەند جارێك رێورەسم بۆ ناساندن و بڵاوكردنەوەی كتێبە نوێیەكان رێكدەخات و دیالۆگ لەنێوان نووسەر و وەرگێڕ و خوێنەراندا دروست دەكات.
هەرچی بوترێت، لەسەر (بایەخی كتێب) و (كاریگەری خوێندنەوە) و (گرنگیی خوێندنەوە) و هەرچیش بنوسرێت (لە ستایشی كتێبدا)، هێشتا هەر لەدێڕەكانی سەرەتاداین و مۆفەق نابین لەوەی ئامانجەكە بپێكین، هێندە نەبێت، ئەوەی خۆی بە (خوێنەری راستەقینە) و (نووسەری راستەقینە) دەزانێت، بەشداربێت لەو هەوڵە سەرەتایی و تاك و تەرایەی لێرەو لەوێ‌ دەدرێن بۆ ئەوەی (خوێندنەوە بكرێت بەكلتور) و ژمارەی كتێبخانەكان بگەیەندرێتە (%1)ی چێشتخانە و كافتریا و كوافێرەكانی پایتەختی رۆشنبیری.