کەناڵی ئاسمانی گەلی کوردستان

  Live

هەواڵەکان

هەموو شتێك دەربارەی ئەنفلۆنزا

.

06:48 PM - 11/03/2015

ئەنفلۆنزا لە سەردەمە هەرە كۆنەكانەوە لەگەڵ مرۆڤ بووە و هیپۆكراتی باوكی پزیشكیی مۆدێرن باسی كردووە. لە مێژووشدا كارەساتی زۆر گەورەتری قەوماندووە، كەچی هیچ سەردەمێك وەك ئێستا ئەنفلۆنزا جیاوازەكان نەبوونەتە سەرچاوەی دڵەڕاوكێ‌ بۆ خەڵكی. رەنگە هۆكارەكەشی پێشكەوتنی بوارەكانی پەیوەندیی جیهانی و دەستگەیشتنی میدیاكان بێت بە زانیارییەكانی تایبەت بە كارەساتە تەندروستییەكانی ئەم نەخۆشییە.

یەك ڤایرۆس و چەندین ناو

ئەنفلۆنزا خێزانێكی بەرفراوانە لە جۆری جیاواز كە سێ‌ گرووپی سەرەكین: (A,B,C). هەر جۆرێكیان چەند لقێكی جیاوازی لێ‌ دەبێتەوە. ئەوەی لەنێو خەڵكیدا زۆر جێگەی دڵەڕاوكێیە ئەنفلۆنزای بەراز و باڵندەن. خەڵكی وا تێگەیشتوون ئەنفلۆنزای وەرزیی جۆرێكی زۆر سادەیە و مەترسی نییە و ئەنفلۆنزای بەراز و باڵندەش ئێجگار مەترسیدارن. بەڵام نە ئەنفلۆنزای وەرزیی هێندە سادەیە و نە دووەكەی دیكەش هێندە كوشندە و مەترسیدارن.

گەورەترین پەتای ئەنفلۆنزا كە تۆماركرابێت و زۆرترین قوربانیی نابێتەوە، ئەنفلۆنزای ئیسپانییە كە ساڵی 1918-1919 بڵاوبووەوە و نزیكەی 100 ملیۆن كەسی لەنێوبرد.

بەپێی ئاماری رێكخراوی تەندروستی جیهانی، ئێستاش ئەنفلۆنزای وەرزی، ساڵانە 250-500 هەزار كەس دەكوژێت. واتا مردن بە ئەنفلۆنزا شتێكی هێندە سەیر و دەگمەن نییە، بەڵكو ساڵانە ژمارەیەكی بەرچاوی خەڵكی دەكاتە قوربانی.

پزیشكێكی پسپۆڕی خۆپاراستن دەڵێت هەندێكجار مێدیاكان خوێندنەوەی ناواقعییانە بۆ بڵاوبوونەوەی جۆرە جیاوازەكانی ئەنفلۆنزا دەكەن "مردنی ژمارەیەكی دیاریكراوی خەڵكی بە ئەنفلۆنزا لە زۆربەی ناوچەكانی جیهاندا روودەدات و نابێت بكرێتە سەرچاوەی فۆبیا بۆ خەڵكی. بەتەمەنەكان و منداڵان و ئەوانەی نەخۆشیی درێژخایەنیان هەیە یان بەرگرییان لاوازە، دوور نییە بە ئەنفلۆنزایەكی ئاسایی وەرزی بمرن"، د.عەبدولفەتاح هەورامی هەڵگری بڕوانامەی بۆرد (دكتۆرا) لە پزیشكیی كۆمەڵ وای بە (رووداو) گوت.

ساڵی 2009 ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز لە پسپۆڕێكی جیهانییەوە گواستییەوە كە راددەی مردن لە ئەنفلۆنزای بەراز و ئەنفلۆنزای وەرزیدا وەك یەكن.

د.عەبدولفەتاح دەڵێت ئەوەی جێی دڵەڕاوكێیە بۆ ئاژانسە تەندروستییە جیهانییەكان، بریتی نییە لە جۆرێكی دیاریكراوی ئەنفلۆنزا. بەڵكو ترس لەوە هەیە گۆڕانێكی لەپڕ بەسەر جینی ئەنفلۆنزاكەدا بێت و بەشێوەیەكی چاوەڕواننەكراو بڵاوببێتەوە و ببێتە هۆی مردنی ژمارەیەكی زۆری خەڵكی.

هەڵامەت و ئەنفلۆنزا

وەك پزیشكێكی پسپۆڕ باسی دەكات، لە سەرەتای تووشبووندا جیاوازییەكی ئەوتۆ لەنێوان هەڵامەت و ئەنفلۆنزا نییە و دواتر جیاوازییەكان دەردەكەون.

د.هاوژین فازڵ پزیشكی پسپۆڕی نەخۆشییەكانی هەناو دەڵێت "سەرەتا ئەنفلۆنزاش وەك هەڵامەت دەستپێدەكات بە نیشانەكانی وەك لووتگیران و سووتانەوەی قوڕگ و لووت و تای كەم، بەڵام لە ئەنفلۆنزادا دواتر ئازاری ماسولكەكان و لەش داهێزران و هەوكردنی سییەكانی بەدوادا دێت".

وەك ئەو پزیشكە باسی دەكات، هەڵامەت بە سادەیی و بەبێ‌ ماك كۆتایی دێت. بەڵام لە ئەنفلۆنزادا ئەگەری هەوكردنی چەندین ئەندامی سەرەكی وەك سییەكان و دڵ و مێشك هەیە و هەر ئەو ئاڵۆزكارییانەن كە دەبنە هۆی مردن".

بەبڕوای ئەو پزیشكە نابێت فۆبیای ئەنفلۆنزا لەنێو خەڵكی بڵاوبكرێتەوە "لەبری ئەوە با خەڵكی بیر لە خۆپاراستن بكەنەوە و لەسەر رێنماییە زانستییەكان بڕۆن".

هەشت كەس بە ئەنفلۆنزا مردوون

وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان پشتڕاستی دەكاتەوە كە ئەنفلۆنزا لە كوردستان قوربانیی گیانی لێكەوتووەتەوە، بەڵام ئەو دەنگۆیانە رەتدەكاتەوە كە ئەنفلۆنزای بەراز و باڵندە لە كوردستان بڵاوبووبنەوە "ژمارەی قوربانییەكان لە كوردستان هەشت كەسە و لە پشكنینەكانی نێو كوردستان و ئەوانەی بەغداشدا دەرنەكەوتووە ئەنفلۆنزای بەراز یان باڵندەیان هەبووبێت". د.خاڵس قادر گوتەبێژی وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان وای بە (رووداو) گوت.

سێ‌ لەو قوربانیانەی د.خاڵس باسیكردن لە پارێزگای سلێمانی بوونە. دەنگۆیەك لەنێو پارێزگا و تەنانەت هەندێك مێدیای لۆكاڵیش بڵاوبووەوە كە یەك لە قوربانییەكان بەهۆی ئەنفلۆنزای بەراز و یەكێك بەهۆی ئەنفلۆنزای باڵندە مردوون. ئەوەش جۆرێك دڵەڕاوكێی لەنێو خەڵكی بڵاوكردەوە. بەڵام تەندروستی سلێمانی ئەو دەنگۆیەی رەتكردەوە.

د.نەورۆز عوسمان، سەرۆكی بەشی كۆنترۆڵكردنی نەخۆشییە گوازراوەكان لە بەڕێوەبەرێتی خۆپاراستنی تەندروستی سلێمانی لە لێدوانێكدا بە (رووداو)ی گوت "راستە ئەو سێ‌ حاڵەتە تووشی پەتای ئەنفلۆنزا بوون و گیانیان لەدەستداوە، بەڵام ئەوە راست نییە كە بەهۆی ئەنفلۆنزای بەراز یان باڵندەوە مردبن".

د.نەورۆز دەڵێت نموونە لەو كەسانە وەرگیراوە و پشكنینیان بۆ كراوە، بەڵام دەرنەكەوتووە كە ئەنفلۆنزای بەراز یان باڵندەیان هەبێت. وەك ئەو پزیشكە باسی دەكات رێكخراوی تەندروستیی جیهانیش نموونەكانی بردووە بۆ دەرەوەی عێراق بە مەبەستی پشكنین و دڵنیابوونەوەی زیاتر.

دەبێت كێ‌ خۆی بكوتێ

ئەنفلۆنزا هەموو ساڵێك گۆڕانكاری سادە لەخۆیدا دروستدەكات و بە چەند ساڵێك جارێك گۆڕانكاریی گەورەی تێدا بەدی دێت. بۆ رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ گۆڕانكارییە سادەكان، ساڵانە ڤاكسینی تایبەت دژی ئەنفلۆنزا دروستدەكرێت.

د.نەورۆز دەڵێت ساڵانە چەند هەزار دانەیەك لەو ڤاكسینانە دەگەنە سلێمانی، بۆیە ناكرێت كوتان بۆ هەمووان ئەنجام بدرێت و پێویستیش نییە بۆ هەمووان بكرێت.

بەگوێرەی رێنماییەكانی سەنتەری كۆنترۆڵكردن و پێشگیری لە نەخۆشییەكان لە ئەمریكا، چەند چینێكی كۆمەڵگە زیاتر لە مەترسیی ئاڵۆزكارییەكانی ئەنفلۆنزادان، بۆیە گرنگترە بكوترێن، ئەوانیش منداڵانی سەروو 6 مانگ، ژنانی سكپڕ، كەسانی بەتەمەن، ئەوانەی نەخۆشیی درێژخایەنیان هەیە، بەتایبەت نەخۆشییە درێژخایەنەكانی سییەكان، شەكرە، شێرپەنجە و ئایدز.


ئەو كەسانەی هەستەوەرییان بە هێلكە هەیە، نابێت ڤاكسینی ئەنفلۆنزا لەخۆیان بدەن، چونكە بە هەمانشێوە هەستەوەری پەیدا دەكەن.

گونجاوترین كات بۆ خۆكوتان دژی ئەنفلۆنزا سەرەتای وەرزی پاییزە (كۆتایی مانگی 9 و سەرەتای مانگی 10)

بۆچی لە زستان بڵاودەبێتەوە؟

پسپۆڕان بۆ وەڵامی ئەمە، ئەم هۆكارانە دیاری دەكەن:

- چونكە لە وەرزی سەرمادا خەڵكی لە ژوورەوە و لەشوێنی داخراودا دەمێننەوە و بەوەش كاتێك كەسێك تووش دەبێت، بە ئاسانی خەڵكی زۆری چواردەوری تووش دەكات.
- لە زستاندا هەوا سارد و وشكە، بەوەش نێو لووت و كەناڵەكانی هەوا وشكدەكاتەوە و شلە لینجەكەی ناویان وشك دەكاتەوە، بەوەش لووت و كەناڵەكانی هەوا ناتوانن بە ئاسانی ڤایرۆسەكە لەگەڵ شلەكانی نێویان فڕێ‌ بدەنە دەرەوە.
- كەشی فێنك و وشك، ژینگەی نموونەیین بۆ مانەوەی ڤایرۆسەكە و گواستنەوەی.

 

لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان شەیری بکە

سەرەوە