.
11:02 AM - 26/04/2021
هاوڵاتیبوون خاڵی هاوبەش وبەستەری نێوان دەوڵەت ومقاوەمەت
بابەتێكی شیكاری بۆ تێگەیشتن لە پەیوەندی نێوان (مقاوەمەت - دەوڵەتح - هاوڵاتی)
گۆران قادر
ماستەر لە زانستە سیاسییەکان
ئایا مقاوەمەت ودەوڵەت دژ بەیەکن؟ یان دەکرێت
تەواوکاری یەکدی بن؟ سروشتی پەیوەندی نێوان مقاوەمەت ودەوڵەت چیە؟
سێکوچکەی سوڕی ژیانی سیاسی تەندروست
(مقاوەمەت دەوڵەت هاوڵاتی)
بەشێوەیەکی گشتی، مقاوەمەت بەڕووی داگیرکەری
دەرەکیدایە، بەڵام لە زۆر کاتیشدا مقاوەمەت بەر هێزگەلێکی ناوخۆیی هاوکاری خۆی دەکەوێت، ئەو کات دەگۆڕێت بۆ مقاوەمەت وشۆڕش پێکەوە.
شۆڕشیش بە شێوەیەکی گشتی ڕووبەڕووی دەسەڵاتێکی ناوخۆیی ستەمکار دەبێتەوە، بەڵام کاتی واش هەیە کە سەرەڕای دەسەڵاتە ستەمکارە ناوخۆییەکە، بەرهەڵستی هێزگەلێکی دەرەکی دوژمنکار بۆ خۆی وپشتیوان بۆ دەسەڵاتە ناوخۆییە ستەمکارەکەش دەکات، بەمەش دەگۆڕێت بۆ شۆڕشی مقاوەمەت.
بە ڕەچاوگرتنی ڕوداوە مێژووییەکان وەك تاقیکردنەوەی واقیعی بەڵام بە شێوازی جۆراوجۆر، کە تیایدا فۆرمی جیاواز دەرکەوتووە بۆ شێوازی پەیوەندی لە نێوان (مقاوەمەت یان شۆڕش) لەگەڵ دەوڵەتدا، لێرەدا بەکورتی باس لە هەندێکیان دەکەین :
شێوازی یەکەم : مقاوەمەت بەبێ دەوڵەت : ئەمەش دەبینرێت لە دەرکەوتنی هەوڵە شۆڕشگێڕیەکانی پێش سەرکەوتنی جوڵانەوەکانی رزگاریی نیشتمانیی، وەك شۆڕشی جەزائیر وشۆڕشی فەلەستین –پێش دروستبوونی دەسەڵاتی فەلەستینی– وسەرجەم شۆڕشەکانی جیهان کە سەریانهەڵداوە لە نەبوونی دەوڵەتدا، واتە دەسەڵات لەو کاتەدا بەدەست داگیرکەری بێگانە وپاشکۆ ناوخۆییەکانیەوە بووە. بۆیە لێرەدا پاش بە دەستهێنانی سەرکەوتن (مقاوەمەت یان شۆڕش) دەگۆڕێت بۆ دەوڵەت.
شێوازی دووەم : دەوڵەت بەبێ مقاوەمەت : ئەم حاڵەتە پاش سەرکەوتنی شۆڕش وزاڵبوونی هەژمونی پەیدابوونی دۆخێك کە واقیعیەتی سیاسی بەبێ رۆحی شۆڕشگێڕانە سەپاندویەتی، کە ئەمەش سەردەکێشێت بۆ زنجیرەیەك لە سازشی سیاسی لە دەوڵەتە تازە دروستبووەکەوە بە بیانووی پێکەوە ژیان وهەڵکردن لەگەڵ سیستمی نێودەوڵەتی لە دەرەوە ودابین کردنی ئارامیی سیاسی لە ناوخۆدا، کە ئەمەش دەبێتە هۆکاری سەرکوتکردنی ئۆپۆزسیۆنی سیاسی کە هەوێنی رۆحی شۆڕشە، بەم جۆرە کۆتایی دۆخەکە دەگاتە جەنگی پاکتاوکردن (تصفیة) لە نێوان هەڤاڵانی دوێنێی خەبات لەگەڵ دەوڵەت یان شۆڕش.
شێوازی سێیەم : نە مقاوەمەت ونە شۆڕش : ئەم شێوازە کاتێك دێتە ئاراوە کە هەرچی دەستکەوتی خەبات وشۆڕشە لەباردەچێت ونامێنێت دوای قۆرخکردنی مقاوەمەت لەلایەن دەوڵەتەوە، بە واتای هیچ نامێنێتەوە لە شۆڕش جگە لە چەند حیزبێکی بەناو ئۆپۆزسیۆنی (تەقلیدی) لاواز لە بەرانبەر دەوڵەتێکی ئەمنی وپۆلیسی وحیزبی فەرمانڕەوا ودەسەڵاتدار لەو دەوڵەتەدا، ولە کۆتاییدا مقاوەمەت دەگۆڕێت بۆ شۆڕش بەسەر شۆڕشدا یان دروستبوونی دەوڵەتێك لەناو دەوڵەتدا، بەم جۆرەش خودی دەوڵەت دەبێت بە دەوڵەتێکی خاوەن زەبروزەنگ بەڕووی نەیارە سیاسییەکانیدا لە ناوخۆدا، وبۆ ڕاگرتنی هاوسەنگی خۆی دەوڵەت ناچار دەبێت دۆخی شێواوی ناوخۆ قەرەبوو بکاتەوە لە رێگەی سازش کردن پەیمان وڕێکەوتنە دەرەکیەکانیدا. بەم شێوەیەش دەوڵەت لەبەریەك هەڵدەوەشێت ودەبێت بە چەند گروپێکی فشار وچەند دەستەیەکی سیاسی، وچەندین بەرژەوەندی بەیەکداچوو ودژ بەیەك، پاشان دەچێتە دۆخی پشێوی (فەوزا) وە، چونکە نیشتمان کە شۆڕش رۆح وگیانیەتی لەدەستیداوە ونەیماوە، وجەستەشی لەناوچووە بە لەیەکترازانی دەوڵەتەکە.
شێوازی چوارەم : مقاوەمەت ودەوڵەت : ئەم دۆخە دێتە ئاراوە لەگەڵ دامەزراندنی دەڵەتی نیشتمانیی سەربەخۆدا، هاوشێوەی سەربەخۆبوون و دامەزراندنی وەها دەوڵەتێك لە ڤێتنام دوای چەند جەنگێکی درێژخایەن دژ بە داگیرکەرانی بۆ ڕزگاریی نیشتمانیی، شۆڕشێك بەرەنگاری ومقاوەمەت دەکات، ودەوڵەتێکیش دانوستان دەکات. نمونە وتاقیکردنەوەی دیکە زۆرن بۆ شۆڕش ودەوڵەت، لە چین وهیند وکوبا وشوێنانی تریش، ئەم نمونانەش داڕێژە وبۆتەی جیاوازیان لێدەرکەوتووە کە مۆلەق بوون لە نێوان پارادۆکسی کێبڕکێ وبەریەککەوتن، ودۆخێکی ڕاگوزەر لە نێوان هەڵوەشاندنەوە ونەهێشتنی یەکێکیان بۆ ئەوی دی یان ئاوێتەبوون بەیەکدی جا خۆویستانە بووبێت یان بەناچاری.
شێوازی پێنجەم : تەواوکاری لە نێوان شۆڕش ودەوڵەت : لێرەدا جیاوازی نیە لە نێوان هەردوو ئەرکەکەدا کە دەستکەوتەکانی رزگارکردن وپرۆسەی هەستانەوە وگۆڕانکاری وگەشەپێدان کۆ دەکرێنەوە وپێکەوە گرێ دەدرێن، بەپێی ڕێسای سووربوون لەسەر بنەمایەکی لەپێشتر لە شۆڕش ودەوڵەت کە ئەویش (نیشتمان)ە، وە ئامانجێكی داهاتووی شۆڕش ودەوڵەت کە ئەویش (یەکێتیی نیشتمانیی، ویەکێتیی کۆمەڵگە)یە.
لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان شەیری بکە
